#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


🔹AYAZ ATA qarań. Ayaz baba

🎅 AYAZ BABA atlıq. Ayaz ata, qar baba.
Aq jipek shapan jamılıp,
Hasıl zat qoymay taǵınıp,
Ayaz baba kelipti, uzaqtan,
Bizlerdi kútá saǵınıp.
«Jetkinshek» g.

🎄 SHÍRSHA atlıq. Qısı-jazı kógerip ósip turatuǵın, kók-kómbek aǵash.


PS: Házirden baslap sózlerdi durıs qollanayıq.

Yolka, archa ❌ – Shırsha ✅✅
Ded moroz, qor bobo ❌ – Ayaz ata, ayaz baba ✅✅


📚@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ⚠️

Túsindirme sózlik IV tom. Nókis "Qaraqalpaqstan" 1992

📋 Íǵallıq - hóllik, lámlik

📋Íǵın-jıǵın - úmbe-dúmbe, topar-topar, uylıǵısqan, toplanısqan

📋Universal - hár túrli qánigege iye adam

📋Ulıqpan - iship jeytuǵın azıq-awqat, napaqa, barı

📋Tusaw - kóliktiń alısqa uzap ketpewi ushın aldıńǵı eki ayaǵına baylaytuǵın qayıs yamasa qısqa jip, arqan

📋Telegen - kólikke jegiletuǵın dóńgelekli arbalardıń bir túri. Telegen arba - tórt dóńgelekli arba

📋Serbiz - awqat, shay ishetuǵın tolıq ıdıslardıń jıynaǵı

📋Sayaq - jekke, jalǵız, saydaq


📚@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 ÓŃKEY r. 1. Ílǵıy, ǵileń, jalań, tutas. Elinen ayrılǵan óńkey sorlımız, Ezilgenge járdemshiler bar ma eken? (Q. Irmanov). Astına minip jorǵanı, Kiyipti óńkey torqanı, Qasında bolıs-porxanı, Sonday bolar bay balası (Kúnxoja). 2. Bir ińǵay, bir jón, bir tegis. Bir óńkey oqıwshılar mektepke qaray júre basladı («Jetkinshek» g.).

📌 ÓŃIR at. 1. Kókirek aldı. Óńirińe taǵıp teńge (Berdaq). Ońirińe háykel-túyme taǵınıp (Ájiniyaz). 2. Aldı, aynala, alǵı tárep. Kósheleriń shámen gúllerge tolıp, Óńirińde jaylar ósip jańadan (Sh.Mámbetmuratov). Bir kúni Aydostıń kewli dáship otırǵanda, Qulımbet qullıqtı hám quwlıqtı asırıp, aǵasınan «Bozataw» óńirindegi elattı qosa soradı (K.Sultanov).


══════❁✿❁══════
Kanallarımızǵa mirát etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi

Túsindirme sózlik tildegi sózlerdiń mánilerin túsindiredi. Sózliktegi sózdiń mánilerine hám ol qatnasqan turaqlı birikpe, parafraza, frazeologizmlerdiń mánilerin túsindirip, grammatikalıq xarakteristika beredi.

"Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi" 4 tomnan ibarat bolıp, 1982–1992-jılları shıqtı.

📝 I tomda 3772 bas sóz

📝 II tomda 5004 bas sóz

📝 III tomda 8569 bas sóz

📝 IV tomda 10442 bas sóz

Barlıģı 24532 (27787) bas sóz, 9572 sóz mánileri, 4829 frazeologiyalıq ulıwma sanı 38933 leksikalıq birlik hám máni túsindirilgen.


══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen

📌 Sadaq at. Oq atıw ushın iyilip islengen qural, oqjaydıń atı. Qus beginiń eki kózi qantalasıp, shatnap biydiń kókiregine sadaqtıń oģınday shanshılıp tur (K.Sultanov).

══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️


🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen

📌 ENDI r. 1. Bunnan bılay, usıdan soń. Aynalayın jan ata, Endi qayttım raydan ("Qırq qız"). Endi jumısqa shaması kelinkiremeytuǵın túri bar (T.Qayıpbergenov). 2. Tap usı waqıtta, dál usı máhálde, házirgi waqıtta. Al endi ózlerińiz arqayın otırıp jumıs alısa beriń, - dep direktor kabinetten shıǵıp ketti (A.Bekimbetov).

📌 ENDIGÁRI r. Bunnan bılay, usınnan baslap, usınnan soń.
- Endigári bul jerden júrseń, taqımıńdı burıp alaman, bildiń be? (K.Sultanov)

📌 ENDIGI r. Keyingi, kelesi, sońǵı, aldaǵı, bunnan bılayǵı. Endigi sózdi qızlardıń ákesinen esitiń ("QQ.x.e."). Endigi kúnniń qanday bolatuǵının bilmeymen (A.Begimov). Endigi gáp bizlerde tur (J.Aymurzaev). ♦️ Endiginden bılay - bunnan bılay, endiǵári. ... endigiden bılay kempir-ǵarrılardı ólimnen qutqarıwǵa buyrıq berdi ("QQ.x.e."). Endigi jılı - kelesi jılı, aldımızdaǵı jıl. Endigi jıl oqıwǵa baradı (A.Bekimbetov).

📌 ENDIGISI r. Keyingisi, kelesisi, sońǵısı. Qızım deyip hár betińnen bir óptim, Endigisin nadan ulım óziń bil ("Máspatsha"). "Endigisin ózińiz bilesiz, súyegi biziki, eti siziki", - dedi (Q.Ayımbetov).



Joqarıdaǵı súwrette keltirilgen ENDILIKTE degen sóz qaraqalpaq tiline tán emes, húrmetli ADMINLER!



Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Túsindirme_sózlik


🔔 Ps degen ne?


📌 Ps [ tarqatqanda: post scriptum \ orıssha: после написанного ] - tiykarǵı tekstke (postqa) qosımsha retinde jazılǵan nárse (túsindirme, óziniń pikiri t.b.).


📗Derek:
Internet materiallarınan🌐


Kanalımız aǵzası:
Quwandıq Atabaev



Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik


🔔 Túsinerli degen qanday sóz ya men túsinbey atırman ba?


📌 TÚSINIKLI kel. Belgili, málim, anıq, ayqın. Allambergenniń astarlı sózi Orazgúlge de, mollaǵa da túsinikli boldı (J.Aymurzaev).

📗Derek:
Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi IV tom, 1992, 369-bet.


📌 túsinikli, túsiniksiz

📗Derek:
M.Dáwletov, Sh.Abdinazimov
QARAQALPAQ TILINIŃ ORFOGRAFIYALÍQ SÓZLIGI
Nókis, 2020, 457-bet


"Túsinerli" dep júrgenlerge jiberiń!


Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 KÓLBEW f. Kósiliw, sozılıw, enlew. Aldında kólbep jatırǵan bir dáwdi kóredi bala («QQ.x.e.»).

📌 KÓLDENEN r. 1. Kese, keselep jatırǵan. Keń jerden kóldenen kesip ótken kanal máwij urıp tolqınlasıp aǵıp tur (J.Aymurzaev). 2. Awıspalı máni. Qarama-qarsı, shetten, gezlese ketken. Eń ádep studentler menen gúrrińlesip kóreyik, onnan soń ekzamenniń qay waqıt bolatuǵının shesheyik, degen kútpegen jerden kóldenen usınıs tústi («Qız. QQ.»g.). Bizlerdiń sorawımızǵa tuwrı juwap bermey kóldenen juwap berdi («Qız. muǵ.»j.)


Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 KÓKSEW f. Bir nárseni kóriwge ıntıq bolıw, intizar bolıw, ıntıǵıw, ańsaw, kúsew, saǵınıw. Adamzattıń kóksegeni tınıshlıq, tınıshlıqta jasaw ushın tuwıstıq (K.Sultanov).

📌 KÓTEREM kel. Arıq, tırıs, júdew. Kóterem qoylardan fermanı toltırayın (J.Aymurzaev). ...bunnan alıp ketkende ornınan zordan turatuǵın kóterem edi (Q.Ayımbetov).

📌 KÚSTANA kel. Ayıp, gúná. Sol sezim ushın meni kústana etti, ... (Q.Ayımbetov)



Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 QÁDIR at. 1. Jámiyette adamlar arasındaǵı sıylasıq, húrmet, izzet. Batırdıń qádiri jawda bilinedi, Biydiń qádiri dawda bilinedi («QQ.x.n.»). 2. Baha, nırq. Miynettiń qádirin bilgen adam ǵana dúnyanı bahalay biledi (J.Aymurzaev). 3. Áhmiyet, qımbat. Kespey qalmaǵansha qılısh, Jawhardıń qádirini bilmes (A.Dabılov). ♦️ Qádir aqsham – musılmanlardıń jaqsılıq kóretuǵın túni. Qádir aqsham tolǵattı, Ayı, kúni tolǵan eken (Berdaq). Qádir tún – din kitaplarındaǵı qudanıń ráhim etken túni. Qádir-izzet – sıy, húrmet. Al bular bárinen de burın adamnıń qádirin biledi, usınıń menen ózleri de qádir-izzetin joqarı sanaydı (Ó.Xojanıyazov).

📌 ULLÍ kel. 1. Úlken, zor, kúshli. Xalıq degen bir ullı kúsh (S.Xojaniyazov). 2. Keń paytaxt. Ullı ataqlı, dańqlı bolıw. Adam bolıp ullı ataq almaǵa, Esiginde úyir-úyir mal kerek (Berdaq). 3. Er balalı ♦️ Ullı is – áhmiyetli, paydalı jumıs. Ullı mártebe – atı shıǵıw, jaqsı atlı bolıw, dańqı kóteriliw. Olar qızdı xanǵa berip, ullı mártebeli bolıwǵa umtıladı (Z.Nasurullaev). ullı sáske – túske jaqınlaǵan waqıt. Ullı sáskede oyanıp kózin ashsa, jer beti appaq qarǵa malınıptı (K.Sultanov). Ullı bolıw – a) dárejeli bolıw, mártebeli bolıw; b) er balalı bolıw. Ózbek jasında úylendi, On besinde ullı boldı (Berdaq).


Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

.
#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 AWDARMA at. Sózlerdiń ekinshi bir tildegi mánisi. Orginal shıǵarma emes, al awdarma («QQ.R.S.»).

📌 AWDARÍW f. 1. Tóńkeriw, qoparıw, kóz awdarıw. Geyde boran úydi awdarıp keteme dep artına qaraydı («Ámiwdarya» j.). 2. Jer súriw, bel hám ketpen menen jerdi awdarıw. 3. Kewil bóliw, dıqqat awdarıw. 4. Kóz awdarıw, alartıw. ♦️ Dıqqat awdarıw – kewil bóliw, kózge túsiw, kózge iliniw, oy bóliw. Islegen islerińizge kózge ilerlik hám dıqqat awdararlıq (A.Bekimbetov).

"Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nde awdarmalandı hám awdarıldı sózleri berilmegen.


Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌 MÁDDELI kel. Hiyleli, sumlıqlı. Shómishtiń alası tánir bálesi, Sol aytqanday kewlinde kóp máddeli (Omar shayır).

📌 MÁDELI at. 1. Jipek gezleme, bir taxtası qızıl, bir taxtası jasıl, araları jińishke kólemi sızıqsha, túrli reńli shaqmaq etip toqılǵan, pilleniń jipeginen islenetuǵın, ádette qız-kelinsheklerdiń basına oraw ushın arnalǵan eń páreńi gezlemeniń túri. Aman barsam Baysın elge, jibińe mádeli baylayın («Alpamıs»). 2. Jerdiń, mákannıń atı, ataması. Kórippediń Mádeliniń jaǵasın, Shiyrin tartqan buyra tolqın shabısın (K.Sultanov).



Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#túsindirme_sózlik

🔻ESTE SAQLAŃ ⚠️

🔔 "Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi"nen


📌OǴÍW f. Júrek aynıw, qaytarıw, qusıw. Júregi jaman bolıp, bir tınbay oǵıy berdi (A.Bekimbetov).

📌 ODAǴAY kel. Turpayı, ádepsiz, biyádep. Kámekbay basqalar menen odaǵaylaw sóylesse de, Shınıbiyke menen shın júrekten sóylesedi (J.Aymurzaev).

📌 OJUD at. Jiger, kewil, yosh. Ojudım dáryaday tastı, Dárbent jıǵıldı, jol ashtı (Berdaq).




Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim