#Bilip_qoyģan_jaqsı!

🔺"Qara jorģa"

Qaraqalpaq xalıq naması "Qara jorģa" - Aqımbet baqsıdan miyras bolıp kiyatırģan namalardıń biri. Nama duwtarda shertilse attıń jorģası, júrisi, shabısı, júrmelisi, hámmesin kóz aldına elesletedi. Usınday atlar "Mıńnan tulpar, júzden júyrik" shıģadı,- degen jekke siyrek ushırasadı. At shaptırıw, jorģa júristiriw úlken toylarda, bul da xalıq waqtı xoshlıģınıń bir túri bolģanlıqtan xalq óziniń jaqsı kórgenlerin umıtpay saqlap keldi. Saz da óziniń atına ılayıqlı tulpardıń shayqatılıp aģıp baratırģan sulıw jorqasınan tuyaqlarınıń ritmli túrde taslaģan shaqırlı sesti, onıń siyne salısı kelisken tamasha kórinisi súwretlenedi. Bul kórinisler sazda rawajlanıwı belgili bir qálipte tákirarlanıp keletuģın ritmikalıq ırģaqlar, forshlaglar hám triollar qusaģan muzikalıq bezewler járdeminde sazdıń rawajlanıwı ashıp beriledi. Ritmikalıq figura, jorģaniń ayaq taqırlarınıń temasın súwretlep ulıwma sazģa bastan ayaq ózgermeytuģın fon berip turadı. Saz erkin formada rawajlanıp, onda hárqıylı muzikalıq figuralar izbe-iz gezeklesip, awmasıp turadı.

Birinshi motiv sazdıń tiykarģı mánisin ańlatıp, jorģaniń jarısqa atlanģandaģı dàslepki júrisiniń jay qozģalısın kórsetedi. Bul kórinis muzikada sınıq ritım, qaytalana beretuģin forshlaglar sesti úzip-úzip jiberiw arqalı beriledi.

Sazdıń ekinshi motivi jorģaniń kem-kemnen pát alıp, naģız júrisine túskenligin muzikada sozılıp barıp, tómennen joqarı órleytuģın melodiya arqalı sızıp beriledi.

"Qara jorģanıń" eń sońģı motivı arqalı jorģaniń birden kúshine minip, keń joldı toltırıp, omırawınan kóbirek shawıp baratırģan saltanatlı sulıw aģısın bir qálipte tákirarlanıp keletuģın triollar járdemi menen súwretlenedi. Solay etip usı kórsetilgen muzikalıq figuraları gezekpe-gezek, izli-izinen tàkirarlanıp, belgili waqıtqa shekem sol kúyinde qáddin buzbay bara beredi. Ásirese jarısqa qosılģan jorģalar, qurģa jaqınlaģan sayın adamlardıń xoshametine marapatlaģan sıyaqlı naģıshlı teńlemeslerin kúsheytip, ayaq alısın burınģıdan da údetip jiberedi. Dáslepki jorģa aydawdan bir-eki mártebe aylanadan ótkennen keyin, oģan basqa da jorģalar qosılıp toplam kóbeyip baradı.Mine usı kóriniste sazdıń dawamında dáslepki muzikalıq motivleri sol kúyinde taģı bir mártebe tàkirarlanıp keliwi arqalı ańlanadı. Sazda qara jorģanıń jarısı arqalı xalıqtıń toy beriw, jarıslar ótkeriw, tezleriniń belgili óner menen kúsh sınasıw hám.t.b qusaģan tolıp atırģan sán-saltanat dástúrleri gez aldına elesleydi. Usınday apıwayı saz arqalı ótmishtiń belgili dárejede ózine tán sazdıń rawajlanıp kelgenligi, usı kishkene kartinanıń túrli reńlerdegı boyawlar menen súwretlenip beriliwiniń ózinen-aq kóp nárseni anıqlawģa boladı. Bul kórinistiń ózinde xalıqtıń hárqanday qıyınshılıqqa qaramastan erteden-aq sazda umtılıp kiyatırģanlıģın, onıń turmıslıq fantaziyasıniń rawajlanıp, sanasınıń belgili dárejede óskenligi ashılıp turıptı desek boladı.

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

🔺Qaraqalpaq xalqıniń milliy naması "Qara jorģa"niń duwtar saz áspabı menen atqarılģan variantı.

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

📚📚📚Musılman ay atlarıniń kelip shıģıw tarıyxı

1.Dáliw - (Yanvar) Rim ápsanalarındaģı Yanus húrmetine "yanvarius" dep atalģan.

2. Hút - (Fevral) Latınsha "fevruarius" "tazalanıw, pákleniw" mánisin ańlatqan;

3.Hámal - (Mart) Diyqanlar hám shopanlardıń qáwenderi Mars húrmetine "martius" sózinen alınģan;

4. Sáwir - (Aprel) Átiraptı gúllerge bezewshi bul gózzal ay atı "Apfire" sózinen kelip shıqqan bolıp, óz gózzallıqların inam etiwshi degen mánisti ańlatqan;

5. Jawza - (May) Mayya "Mayus" atınan alınģan bolıp "gózzallıq, shadıqorramlıq" ayı esaplanadı;

6. Saratan - (Iyun) Yupiterdiń ómirlik joldası Yunona húrmetine qoyılģan;

7. Áset - (Iyul) Rim mámleketlik ģayratkeri hám láshkerbasısı Yuliy Cezar húrmetine atalģan;

8. Súmbile - (Avgust) Rim imperatorı Oktavian Avgust húrmeti ushın qoyılģan;

9. Miyzan - (Sentyabr) - "September" (jeti) degen sózlerden alınģan;

10. Aqırap - (Oktyabr) - "Oktober" (segiz) degen sózlerden alınģan;

11. Qawıs - (Noyabr) - "November" (toģız) degen sózlerden alınģan;

12. Jeddi - (Dekabr) - "Desember" (on) degen sózlerden alınģan.

═══════❁✿❁═══════
Kanalımızģa mirat etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

🕋 Magistrlerdiń mantiya kiyiwi


🔔Evropada 841-jılı birinshi universitetke musılmanlar tiykar saldı. Sálernodaģı bul universitetke shıģıstaģı islam universitetleri tiykar bolģan. Keyin musılmanlar Toledo, Cebiliya, Granada qalalarında universitetlerdi shólkemlestirdi. Evropalılar sol universitetlerde tálim alıp, óz jurtlarına qaytqan. Olar jurtlarına qaytqannan keyin de musılmanlardan úyrengen shapanlardı kiyip júrgen. Universitetti pitkergende musılman talabalardıń kiygen shapanlarına uqsas kiyimlerdi kiyiw úrdisi ele dawam etpekte. Evropa alımlarınan Djek Gudi bul haqqında óziniń "Evropadaģı islam" atlı kitabında bılay deydi: "Arab libasları házirgi kúnimizde de ilimiy qádir-qımbat belgisi bolıp qalmaqta, ásirese ilimiy májlislerde, universitettiń ilimiy dissertaciyalarında, pitkeriw keshelerinde ele dawam etpekte".
Tarıyxıy dereklerde aytılıwınsha, házirde mantiya, dep atalatuģın universitet pitkeriwshileri kiyetuģın ústi tegis bas kiyimdi Andalustaģı musılman talabalar oylap tapqan. Usti tegis bolģanına sebep, ol jerge negizi Quran jaylastırılatuģın bolģan. Bul Alla taalaniń: "Hár bir ilimli adamnan da ústin ilimli bar", degen sózine muwapıq, alģan ilimniń Qurandaģı ilimnen az degen mánini ańlatadı. Usı jol menen talabaniń ilim aldım dep ózinen ketip qalıwıniń aldı alınģan.

📝📝📝

═══════❁✿❁═══════
Kanalımızģa mirat etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı
📚📚📚📚📚

📝Kirilsheden - Latınshaǵa ótiwge qarar qılǵanlar ushın kerek bolıp qalar.

1. А а - A a
2. Б б - B b
3. В в - V v
4. Г г - G g
5. Д д - D d
6. Е е - E e
7. Ж ж - J j
8. З з - Z z
9. И и - I i
10. Й й - Y y
11. К к - K k
12. Л л - L l
13. М м - M m
14. Н н - N n
15. О о - O o
16. П п - P p
17. Р р - R r
18. С с - S s
19. Т т - T t
20. У у - U u
21. Ф ф - F f
22. Х х - X x
23. Ц ц - C c
24. Ч ч - Ch ch
25. Ш ш - Sh sh
26. Ы ы - Í ı

27. Ҳ ҳ - H h
28. Қ қ - Q q
29. Ў ў - W w
27. Ә ә - Á á
29. Ү ү - Ú ú
30. Ө ө - Ó ó
33. Ғ ғ - Ǵ ǵ
34. Ң ң - Ń ń

35. Щ щ - (Ch ch) (щётка - chyotka)
36. Э э - (E e) (электр - elektr)
37. Ё ё - (Yo, yo) (ёлка - yolka /shırsha)
38. Ю ю - (Yu, yu) (юбка -yubka)
39. Я я - (Ya, ya) (ядро - yadro)

40. Ъ ъ - (ayırıwshı belgi ornına "y" qoyıladı) (пъеса - pyesa)
41. Ь ь - (jumsartıwshı belgi ornına hesh nárse qoyılmaydı) (пальто - palto)

═══════❁✿❁═══════
Kanallarımızģa mirat etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

Óńirshe - qızıl hám qara ushıģalardan islenip, jipek sabaqlar menen kestelengen kókirek bezeniw buyımı. Kestelengen jaģanıń ústi ádette gúmis taģınshaqlar (jumalaq túyme, jalpaq túyme, xan teńgeler, shtaqlar) menen bezeledi. Olardı bezewde belgili bir qaģıyda bolmay, hár qaysısı óz aldına qızıģıwshılıq oyatadı. Óńirsheniń tómengi bólegi úshmúyesh formaģa iye bolıp, ushına ádette óńir monshaq yáki gilt salģısh ildiriledi. Óńirshe zergerlik hám kesteshilikti biriktirgen kórkem-ónerdiń ájayıp úlgisi.

═══════❁✿❁═══════
Kanallarımızģa mirat etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

🌈BESIKTIŃ PAYDA BOLIWI TARIYXI

══════❁✿❁══════

Kanallarımızǵa mirát etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

📝📝📝📝📝

Ata-babalarımızdıń erte-erteden kiyatırǵan kásip atamaları, qaraqalpaq xalqımızdıń milliy taǵam atamaları, milliy úrp-ádet dástúrlerimiz, ana-watan topıraǵımızdıń tábiyatınıń gózzallıǵı hám taǵı basqa da maǵlıwmatlardı qısqasha usı video arqalı alsańız boladı.

══════❁✿❁══════

Kanallarımızǵa mirát etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim

#Bilip_qoyģan_jaqsı

Sózlerdiń morfemalıq qurılısındaģı tariyxıy ózgerisler

Kóz - sózindegi -z burın sóz jasawshı morfema bolıp qollanılǵan, waqıttıń ótiwi menen sińisip bir jańa túbirge aylanǵan. -z forma jasawshı, sandı bildiriwshi morfema bolıp qollanılǵan, házirgı qaraqalpaq ádebiy tilinde bolsa onıń ornına -lar // -ler forması qollanıladı.
Kóz sóziniń dáslepki túbiri kó bolǵan. Bul tariyxıy túbir sóz bolıp esaplanadı.
Bul joqarıdaǵılar sińisiw (apiwayılasıw) qubılısı - sózlerdiń quramındaǵı sóz jasawshı morfemanıń pútkilley túbir quramına ótip apiwayı túbirge aylanıwına mısal boladı.
Tildiń tariyxiy rawajlanıwında sózler hár qıylı sebeplerge baylanıslı sózlerdiń morfemalıq qurılısında hár túrli ózgerisler boladı.

Derek: G.S.Patullaeva Qaraqalpaq tilindegi sózlerdiń morfemalıq qurılısı Tashkent 2015.

══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa mirat etemiz!👇

📚 @qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚 @qara_qalpaq_tili
📚 @ana_tilim_qalqanim