ANA TILIM - QALQANÍM
1.17K subscribers
1.79K photos
219 videos
72 files
245 links
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim telegram kanalı menen @qara_qalpaq_tili toparınıń dawamı - @ana_tilim_qalqanim
Download Telegram
#bilesiz_be?
#Qaraqalpaq_tiliniń_túsindirme_sózligi



🔰 25-SORAW:

Súwrette ne nárse? (Juwaptı tiykarlap jazıwıńız lazım)


⚡️ Juwaptı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberiń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#Qaraqalpaq_tiliniń_túsindirme_sózligi



🔰 25-SORAW:

Súwrette ne nárse? (Juwaptı tiykarlap jazıwıńız lazım)



🔰 JUWAP:


⚡️
DUWLÍǴA (ózbekshe dubulǵa) — áskerlerdıń temirden islengen bas kiyimi. Suǵdlılar tayarlaǵan bul bas kiyimi Qıtay imperatorın hayran qaldırǵan. Keyin qıtaylılar suǵd temir qalpaǵınan úlgi alǵan. Ámir Temurdıń Kóksarayında dubulǵalar islengen. Xannıń ǵáziynexanasındaǵı dubulǵalar Peterburgqa alıp ketilgen.

⚡️ Qaraqalpaq dástanlarında DUWLÍǴA dep qollanıladı.



🔰 KELGEN JUWAPLAR:

🔸 Kamalatdin Ramanovtıń juwabı: Duwlıǵa - áskerlerdiń ertedegi bas kiyimi.

🔹 Dilbar Qurbanbaevanıń juwabı: Usmanlilar dáwirindegi áskerlerdiń dubılǵası — bas kiyimi.




⚡️ Bul boyınsha basqa da maǵlıwmatlar bolsa, 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberseńiz boladı.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#Qaraqalpaq_tiliniń_túsindirme_sózligi



🔰 26-SORAW:

Súwrette qanday áskeriy kerek-jaraqlardıń túrleri bar? (Juwaptı tiykarlap jazıwıńız lazım)


⚡️ Juwaptı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberiń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#Qaraqalpaq_tiliniń_túsindirme_sózligi



🔰 26-SORAW:

Súwrette qanday áskeriy kerek-jaraqlardıń túrleri bar? (Juwaptı tiykarlap jazıwıńız lazım)


🔰 JUWAP:


🛎 Súwrette áskeriy kerek-jaraqlardıń mınaday túrleri bar:


📌 DUWLÍǴA – áskerlerdiń temirden islengen bas kiyimi.

📌 SADAQ – oq atıw ushın iyilip islengen qural, oq jaydıń atı.

📌 JEBE – oq jaydıń oǵı.

📌 QALQAN – burınǵı waqıtta batırlardıń urısqanda aldına tutıp qollanatuǵın dóńgelek qorǵanıw quralı.


⚡️
Bizge juwap jollaǵan barlıq aǵzalarımızǵa óz minnetdarshılıǵımızdı bildiremız.


⚡️ Bul boyınsha basqa da maǵlıwmatlar bolsa, 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberseńiz boladı.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be
#bilip_qoyǵan_jaqsı
#oqıń_qızıq

🛎 Nobel sıylıǵı qalay payda bolǵan?

⚡️ Nobel sıylıǵınıń payda bolıwına ápiwayı gazeta xabarshılarınıń qátesi túrtki bolǵanı haqqında
bilesiz be?


⚡️ Shveciyalı belgili alım Alfred Nobel 55 jasqa tolǵanda Kann qalasında jasaytuǵın ájaǵası Lyudvig qaytıs boladı. Shveciyalı gazeta xabarshılarınan biri aljasıp Alfred Nobeldi qaytıs bolıptı dep gazetada daǵaza berip jiberedi. Ózi haqqındaǵa kewil bildiriwlerdi oqıǵan Alfred Nobel pútkil ómiri hám iskerliginiń mazmunın túsinip jetken eken. Sebebi, Shveciya gazetalarında «Ájel sawdageri, ájeldi oylap tabıwshı óldi» dep jazılǵan edi. Bul nárse alımǵa qattı tásir etedi – «Yaqshı, mine jámiyet men haqqında qanday pikirleydi eken» dep juwmaq shıǵaradı alım.

⚡️ Tiykarınan, Nobeldiń dinamitten basqa jáne 355 oylap tabıwları da bar edi, lekin usı dinamitti oylap tabıwdan ol júdá úlken payda kórgen edi. Onıń qaytıs bolǵan ájaǵası Lyudvig bolsa snaryad islep shıǵarıp satatuǵın sawdager edi. Nobel ózi haqqındaǵı jámiyettiń pikirin pútkilley ózgertiwge qarar etip, óz wásiyatnamasın qaytadan jazdırdı.

⚡️ 1895-jılı Parijdegi Shved-Norveg klubında bul násiyat xatında Alfred Nobel ózine tiyisli 31 mln Shveciya markasın keleshekte ilim hám ádebiyat jańalıqlarına qaldırılǵan wásiyatnama punktlerinde tómendegishe jazılǵan edi:
— Men, Alfred Bernxard Nobel, aqıl-esim jayında, saw-salamat waqtımda wásiyat etemen: Meniń wásiyatımdı orınlawshı wákillerim ólimimnen soń maǵan tiyisli barlıq baylıqlarımdı qımbat bahalı qaǵazlarǵa aylandırıp, fond dúziwin buyıraman. Bul fond keletuǵın procent paydasın ilim-pánge, ádebiyatqa, insanıyatqa payda keltiriwshi adamlarǵa hár jılı sıylıq tárizinde beriliwin shárt etip belgileymen. Usı sıylıq fondınan keletuǵın procent paydasın
bes bólimge ajıratıp, bes sıylıq usınılıwın buyıraman:
🔸 1. Fizika tarawındaǵı dúnyanı tań qaldıratuǵın oylap tabıwǵa;
🔹 2. Ximiya tarawındaǵı dúnyanı tań qaldıratuǵın oylap tabıwǵa;
🔸 3. Fiziologiya hám fizika tarawındaǵı dúnyanı tań qaldıratuǵın oylap tabıwǵa;
🔹 4. Keleshek idealların súwretlewshiini kórkem shıǵarma avtorına, yaǵnıy ádebiyat tarawına;
🔸 5. Xalıqlardıń tınıshlıǵı jolında, olardıń birlesiwi jolında gúresetuǵın, qullıqtı saplastıratuǵın, armiyalar sanın qısqartatuǵın, urıslardıń aldın alatuǵın, tınıshlıq kelisimlerin dúzetuǵın insanlarǵa usı sıylıqtıń beriliwin buyıraman.

— Meniń jáne bir tilegim bul sıylıqlar aǵayinshilik, milletshilik principlerinen awlaq bolıwı kerek, jeńimpazlar qaysı millet, qaysı tekli bolıwına qaramastan sıylıqtı alıwın qáleymen hám wásiyat etemen.

⚡️ Alfred Nobel qaytıs bolǵannan keyin onıń wásiyatına kóre hár jılı dúnyaǵa dańqı shıǵatuǵın nátiyjelerge erisken insanlar óz sıylıqların, yaǵnıy Nobel sıylıǵın alıp kelmekte.

⚡️ Nobeldiń júdá kóp tuwǵan-tuwısqanları sud arqalı óz áwladınıń wásiyatın qayta kórip shıǵıwǵa háreket etken, lekin barlıǵı sudta utılǵan. Sebebi, Nobel barlıq baylıqların tuwısqanlarına emes, keleshekke baǵıshlaǵan.

⚡️ Dúnyadaǵı eń ullı sıylıq mine usılay payda bolǵan.


══════❁✿❁══════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be
#bilip_qoyǵan_jaqsı
#oqıń_qızıq


🛎 Nobel sıylıǵı haqqında


⚡️ Shved ximigi, injeneri Alfred Bernxard Nobel ismi menen atalatuǵın, dúnya júzindegi belgili sıylıqtıń biri.




══════❁✿❁══════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#etimologiya
#bilesiz_be?

Dúnyada hesh bir nárse tosınnan payda bolmaydı. Hámmesiniń túbi, tamırında álbette qanday da tiykar boladı. Túrkiy xalıqlardıń tariyxına názer salsaq civilizaciyasınıń erte dáwirlerde baslanǵanın kóremiz. Áyyemgi saklar túrkiy xalıqlarınıń túp babaları. Olardıń tili saqlanbaǵanı menen ayırım sózleri usı kúnge shekem kelip jetken. Saklar Geradottıń pikirinshe Hawa eneni «Api» dep ataǵan. Biziń tilimizdegi «apa», tatar tilindegi «abi» degen sózlerge usas. Saklardıń ápsanasına sáykes Quday ákeni «papay» dep ataǵan. Házirgi qollanıp júrgen túrkiy tillerinde «baba», «babay» sózleri. «Baba» túrkiy sózin ruslar «papa» dep paydalanǵan. Demek, «papa, mama» sózleri de eski túrkiy tillerinen kelip shıqqan. «Mama»
sózi qaraqalpaq xalıq awızeki dóretpelerinde keń qollanıladı.
Há túlkishek, túlkishek,
Túnde qayda barasań?
Mamamnıń úyine baraman.
Mamań saǵan ne berer?
«Qoblan» dástanında: Ol waqıttıń kelinleri Atasın baba der edi, enesin mama der edi.
«Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózliginde»: mama – sózine apa, kempir apa - dep túsinik bergen.
Berdaq shayır da óz qosıǵında:
«Nesiybesin bunda shashqan,
Kórgenin qorjınǵa shashqan,
Olja qızdur mamań seniń ...» dep keltiredi.

📗 Derek: Abdinazimov Sh., Pirniyazova A., Shınnazarova S. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tili fonetikası hám leksikologiyası. (T., 2018).

Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 26-SORAW:

Qaraqalpaq xalqında bir dástúr bolǵan:

⚡️ Kelinshek qáyin enesine qanday sıylaw alıp kelgen? Onı ne dep ataǵan?


⚡️ Juwaptı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberiń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 26-SORAW:

Qaraqalpaq xalqında bir dástúr bolǵan:

⚡️ Kelinshek qáyin enesine qanday sıylaw alıp kelgen? Onı ne dep ataǵan?


⚡️ Juwaptı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberiń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 26-SORAW:

Qaraqalpaq xalqında bir dástúr bolǵan:

⚡️ Kelinshek qáyin enesine qanday sıylaw alıp kelgen? Onı ne dep ataǵan?



🔰 JUWAP:

⚡️ Qaraqalpaq xalqında endi kelgen kelinshektiń qáyin enesine sıylaw sıpatında SEP KIYMESHEK alıp keliw dástúri bolǵan.


⚡️ Qosımsha maǵlıwmatlar bolsa, 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp jiberiń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be

✍️ESTE SAQLAŃ❗️


🛎 Qaraqalpaqsha kún atları


1️⃣ 🌞 DÚYSHEMBI
2️⃣ 🌞 SHIYSHEMBI
3️⃣ 🌞 SÁRSHEMBI
4️⃣ 🌞 PIYSHEMBI
5️⃣ 🌞 JUMA
6️⃣ 🌞 SHEMBI
7️⃣ 🌞 EKSHEMBI



══════❁✿❁══════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 27-SORAW:

Súwrettegi qanday qural hám onıń wazıypası neden ibarat?



⚡️ Juwaplardı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#bilip_qoyģan_jaqsı
#etimologiya


🛎 HÁPTE KÚNLERINIŃ SHÍǴÍSÍ


1️⃣ Dúyshembi [parsısha: < doshánbe «eki shembi; shembiden keyingi ekinshi kún»] – hápteniń birinshi kúni, ekshembiden keyingi kún.

2️⃣ Shiyshembi [parsısha: < seshánbe «úshinshi shembi] – dúyshembiden keyingi kún, ekinshi kún.

3️⃣ Sárshembi [parsısha: < charshánbe «shembiden keyingi tórtinshi (kún)»] – hápteniń úshinshi kúni, shiyshembiden keyingi kún.

4️⃣ Piyshembi [parsısha: < pándj «
bes» + shánbe «shembi»] – sárshembiden keyingi kún, hápteniń tórtinshi kúni.

5️⃣ Juma [arabsha: < jumatun «hápte»; «juma, besinshi kún»] – hápteniń besinshi kúni.

5️⃣ Shembi [parsısha: < shánbe «hápteniń birinshi kúni»] – jumadan keyingi kún, altınshı kún.

7️⃣ Ekshembi [parsısha: < yekshánbe «birinshi shembi; hápte kúni»] – hápteniń jetinshi kúni; demalıs kúni; bazar kúni.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#bilip_qoyģan_jaqsı
#etimologiya


🛎 HÁPTE KÚNLERINIŃ SHÍǴÍSÍ


1️⃣ Dúyshembi [parsısha: < doshánbe «eki shembi; shembiden keyingi ekinshi kún»] – hápteniń birinshi kúni, ekshembiden keyingi kún.

2️⃣ Shiyshembi [parsısha: < seshánbe «úshinshi shembi] – dúyshembiden keyingi kún, ekinshi kún.

3️⃣ Sárshembi [parsısha: < charshánbe «shembiden keyingi tórtinshi (kún)»] – hápteniń úshinshi kúni, shiyshembiden keyingi kún.

4️⃣ Piyshembi [parsısha: < pándj «
bes» + shánbe «shembi»] – sárshembiden keyingi kún, hápteniń tórtinshi kúni.

5️⃣ Juma [arabsha: < jumatun «hápte»; «juma, besinshi kún»] – hápteniń besinshi kúni.

5️⃣ Shembi [parsısha: < shánbe «hápteniń birinshi kúni»] – jumadan keyingi kún, altınshı kún.

7️⃣ Ekshembi [parsısha: < yekshánbe «birinshi shembi; hápte kúni»] – hápteniń jetinshi kúni; demalıs kúni; bazar kúni.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 28-SORAW:

Qaraqalpaq
xalqında tórt túlik, tórt túlik mal degende neni názerde tutadı?



⚡️ Juwaplardı 📚 @ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 28-SORAW:

Qaraqalpaq
xalqında tórt túlik, tórt túlik mal degende neni názerde tutadı?


🔰 JUWAP:

⚡️ Qaraqalpaq
xalqında tórt túlik, tórt túlik mal degen túsinik bar.


📌 TÚLIK : tórt túlik mal. Sharwa mallarınıń tórt túriniń jıynaqlanǵan ulıwma atı.


⚡️ TÓRT TÚLIK MAL:
🔹 jılqı,
🔸 qara mal,
🔹 túye,
🔸 qoy-janlıq hám t.b.



⚡️Pikirlerińizdi 📚 @ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 29-SORAW:

Xabarıńız bar, qaraqalpaq xalqında hayal-qızlardıń árebek degen bezeniw buyımı bolǵan. Árebek murınǵa taǵıladı, ne ushın?



⚡️ Juwaplardı 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?



🔰 29-SORAW:

Xabarıńız bar, qaraqalpaq xalqında hayal-qızlardıń árebek degen bezeniw buyımı bolǵan. Árebek murınǵa taǵıladı, ne ushın?



🔰 JUWAP:

⚡️ Árebek
qaraqalpaq qız-kelinshekleriniń tiykarǵı bezeniw buyımı bolıp, qaraqalpaq zergerleri bul bezeniw buyımın altın, gúmis hám mıstan islegen. Kóbinese, altın jalatılǵan. Bul taǵınshaqtıń kompoziciyası tiykarınan dóńgelek kóriniste bolıp, onıń tómengi bólegi metaldan islengen kishkene shar sıyaqlı dóńgelekler, reńli taslar hám jińishke sımlar menen bezelgen.

⚡️ Ádette, árebekti murınnıń oń qaptalına taqqan. Bul bezeniw buyımnıń tiykarǵı mánisi qız-kelinsheklerdi kózden, tilden saqlaw ushın hám de adamnıń dıqqatın júzine emes, al árebekke tartıw ushın taqqan.


⚡️Pikirlerińizdi 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?




🔰 30-SORAW:

Házirgi waqıtta qaraqalpaq shańaraqlarında endi kelinshek bolatuǵın qızlarǵa sırǵa-júzik taǵıw dástúrge aylanıp baratır. Bunday dástúr negizi qaraqalpaq xalqında bolǵan ba?



⚡️ Pikirlerińizdi 📚
@ana_tilim_qalqanim kanalınıń tómendegi
kommentariyine jazıp qaldırıń.



══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim
#bilesiz_be?
#qaraqalpaq_tiliniń_túsindirme_sózliginen


🔔 KÓPEK atlıq. Iyttiń erkegi. Ílıqqan kishkene bir qanshıqtıń izine túsken tórt-bes kópek iytlerdi kóripti ("QQ. x. e.").

🔔 TÓBET atlıq. Iyttiń kópegi, erkegi. Aydalada ayǵa úrgen tóbetler, Kóshten qalıp jol boyında gúm bolar (I. Yusupov).

🔔 QANShÍQ atlıq. Iyttiń urǵashı túri. Bir qanshıqtan birneshe kúshik tuwıladı.

🔔 KÚSHIK atlıq. Iyttiń jańa tuwılǵan balası, erjetpegen iyt. Awıl arasına jaqınlawdan-aq bir kúshik aldıma juwırıp shıqtı («Qız. QQ.» g.). ... tislewdi bilmeydi, bul ele kúshik ǵoy, - dedi ǵarrı (Ó. Ayjanov).


══════❁✿❁═════
Kanallarımızǵa aǵza bolıń!👇

📚
@qaraqalpaq_tilim_qalqanim
📚
@qara_qalpaq_tili
📚
@ana_tilim_qalqanim